Косщанова Мерует Мардановна, Ақтөбе техникалық колледжінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Ашық сабақ

Сабақтың мақсаты: білімділік-жеке адам өміріне байланысты іскерлік қарым-қатынастағы жазбаша тіл үлгілерін тани білу;
дамытушылық – оқушылардың жеке өнімді қызметтерін дамытушылық тапсырмалар арқылы байқау, логикалық тапсырмалар арқылы жұмыстандыру, тәжірибелік тапсырмалар арқылы оқушы қызметінің әрекетін арттыру;
тәрбиелік – лексикалық тапсырмалар арқылы оқушының сезіміне әсер ету, жан дүниелерін байыту;
Сабақ түрі:           қызығушылықтарын ояту сабағы;
Сабақ әдісі:           сұрақ – жауап, шығармашылық ;
Сабақ көрнекілігі:  Электронды оқулық, музыка, үлгі парақшалар, қосымша әдебиеттер, кеспе қағаздар;
Пәнаралық байланыс:             Тарих, әдебиет, мемлекеттік тілде іс қағаздары;

Сабақтың  барысы:    

а) Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылар мен Амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру. Кабинеттің тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару;
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұрау. Оқушыларға өткен сабақтар бойынша бірнеше сұрақ қою. (тақтада);

1 ) Терминдердің қазақша баламасын түсіндіріңдер:
Адаптация – бейімдеу                                       бартер – баспа-бас
Адрес – мекен - жай                                          вакансия – бос орын
Анкета – сауалнама                                          заказ – тапсырыс
Аудитория – дәрісхана                                     интервью – сұхбат
Банкет – зияпат                                                 коррупция – жемқорлық

2)
1. «Мен» сөзінің қайсысы жіктеу есімдігі?
А) Оның сөзін мен түсіне алмадым
Ә) Абзал мен Ардақ – колледждегі озат оқушылар
Б) Екі мен екіні қоссан төрт болады
В) Кураторы мен екеуі келді

2. Тілдік материалдық жағына не жатады?
А) тілдік сөз байлық
Ә) басқа тілден енген сөздер
Б) этнолингвистикалық атау
В) тіл дыбыстары, сөздердің грамматикалық формасы

3. Сөйлемдегі есімдік қандай қызмет атқарып тұр.
Тапсырмаңызды әлдеқашан орындағанмын.
А) анықтауыш
Ә) толықтауыш
Б) пысықтауыш
В) баяндауыш

4. «Кей» есімдігі қай сөзбен тіркескенде бірге жазылады:
А) біреу
Ә) жағдай
Б) уақыт
В) кітап

5. Қажетті сөзді таңдаңыз ____-өмір тірегі:
А) байлық
Ә) достық
б) ақша
В) гүл

                                         Жаңа сабақ

Мекеме, ұйым жұмыстарына қатысты іс қағаздарының түрлері мен тілдік-құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты келісімшарттың, бұйрықтың, хаттаманың, анықтаманың, жарнаманың, хабарландырудың жазылуы болып табылады.

2. Жеке адам өміріне қатысты іс қағаздарының түрлері, оның тілдік-құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты өмірбаянның, өтініштің, арыздың, түсініктеменің, сенімхаттың, қолхаттың, хаттың және оның түрлерінің (ресми, қызметтік, жеке, ұсыныс, сұраныс, шағым, жолдама), адамдар арасындағы өмірдастанның, күнделіктің, жеделхаттың (телеграмма), телефонограмманың жазылу үлгісі керек.

Өтініш!!! Бұл мәліметтер маған міндетті түрде . Қазақ тілі – мемлекеттік тіл.

Соның бірі –ресми іс жүргізуді мемлекеттік тілге кезең-кезеңмен көшірудің нақты негізін жасау.

1. ІС ҚАҒАЗДАРЫНЫҢ  ТҮРЛЕРІ
өмірбаян
түйіндеме
жеке іс парағы
визит карточкасы
өтініш                                                                                                                 хабарлама
арыз                                                                                                                    бұйрық
мінездеме
кепілдеме
кеден мағлұмдамасы                                                                                         хаттама
жеделхат                                                                                                             жарнама
хабарландыру

Іс-қағаздарының қызметтері:
- жеке тұлғалар арасындағы қатынасты реттеуші;
- жеке адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеуші;
- әр түрлі мекеме, ұйымдардың өзара байланысын реттеуші;
- мекеме, ұйым жұмысын ұйымдастыру тәртібін негіздеуші;
- жеке адам мен қоғам өміріне қатысты оқиғаларды айғақтаушы;
-  мемлекеттік басқару ісін жүйелеуші;
- тарихи құбылыстарды зерттеудің қайнар көзі;
- мекеме мен ұйымның атқарған істерінің көрсеткіші;
- мемлекеттік тілдің жүзеге асуының нақты көрсеткіші.

Іс қағаздарының сипаттары:

- саяси ( мемлекетішілік, мемлекетаралық, халықаралық қатынастарда);
- әлеуметтік ( қоғамдық-әлеуметтік қатынастарда);
- ұйымдастырушылық ( басқару қызметі жүйесінде);
- құқықтық ( заңдық және  жеке тұлғалар арасындағы қатынастарда);
- тарихи ( әр дәуірдің, қоғамдық сатының өзіндік ерекшеліктеріне сай қатынастарда).
- ресмилік ( міндетті түрде заңдық тұрғыда тіркелуінде).

Құжаттау үрдісі элементтері:

-    құжаттарды дайындау;
-    құжаттарды жолдау, тіркеу;
-    сырттан келген құжаттарды қабылдау, тіркеу;
-    құжаттарды қолдануға дайындау;
-    құжаттардың жүзеге асырылуын бақылау;
-     құжаттарды мұрағат қорына дайында

Ресми құжат стильдеріне тән белгілер:

-    мазмұнының қысқа әрі тұжырымды баяндалуы;
-    тұжырымдардың дәл, нақты болуы;
-    сөздер мен терминдердің нақты, тура мағынасында пайдаланылуы;
-    терминдер мен тұрақты орамдардың бірегейлігі;
-    терминнің ең қолданылу жиілігі жоғары, Мемлекеттік терминология комиссиясы бекіткен нұсқасының пайдаланылуы;
-    қалыптасқан  мазмұндық-құрылымдық нормалардың қатаң сақталуы.

Жеке адам өміріне қатысты  құжаттар.

1. Өмірбаян.

Өмірбаян – жеке адамның өмір жолы хронологиялық тәртіпте қысқаша жасалған ресми құжат. Әдетте оқуға түсу, жаңа қызметке орналасу кезінде жазылады. Онда азаматтың аты-жөні, туған жылы, күні, айы және туған жері, ұлты, отбасы жағдайы, білімі, бітірген оқу орындары, қызметі мен жұмыс тәжірибесі туралы және т.б. қосымша мәліметтер көрсетіледі.

. Тәжірибеде өмірбаян үш түрлі болып жазылады. Бірі-адамның өз өмірі мен қызметі туралы баяндауы. Бұл көбінесе қызметке орналасу кезіндегі жеке іс қағазына қоса тігілу үшін жазылады. Онда адам өзінің аты-жөнін, туған күнін, толық көрсетеді. Одан кейін жаңа жолдан нақты деректермен санамалап жазады. Өмірбаянның бұл түрі көбінесе ресми түрде жазылады да, көлемі жағынан шағын болады.

Өмірбаянның екінші түрі — мемуарлар, яғни акын, жазушылардың, өнер, қоғам қайраткерлерінің өз өмірін қоғам өмірімен байланыстыра баяндауы. Мұндай  өмірбаяндар көркем шығармаға жақын, әдеби тілмен, шебер жазылғандығымен оқырманды тартады және ол оқырманды жеке адам өмірімен ғана емес, қоғам дамуымен таныстырады. Мұндай шығармалар қай тілде болмасын өте көп және қара сөзбен де, өлең сөзбен де жазылған түрі кездеседі. Мысалы, Қ.Байсейітовтың “Құштар көңіл”(1977) Ш. Жиенқұлованың «Өмірім менің - өнерім» (1983) кітаптары өмірбаянның осы түріне жатады.

1 Мергендер тобы
2. Жалын тобы

ІІ.       Жеке адам өміріне қатысты құжаттар.

1. Өмірбаян.
Өмірбаян – жекеадамныңөміржолыхронологиялықтәртіптеқысқашажасалғанресмиқұжат. Әдеттеоқуғатүсу, жаңақызметкеорналасукезіндежазылады. Ондаазаматтыңаты-жөні, туғанжылы, күні, айыжәнетуғанжері, ұлты, отбасыжағдайы, білімі, бітіргеноқуорындары, қызметіменжұмыстәжірибесітуралыжәнет.б. қосымшамәліметтеркөрсетіледі.

. Тәжірибедеөмірбаянүштүрліболыпжазылады. Бірі-адамныңөзөмірі мен қызметітуралыбаяндауы. Бұлкөбінесеқызметкеорналасукезіндегіжекеісқағазынақосатігілуүшінжазылады. Ондаадамөзініңаты-жөнін, туғанкүнін, толықкөрсетеді. Оданкейінжаңажолданнақтыдеректерменсанамалапжазады. Өмірбаянныңбұлтүрікөбінесересмитүрдежазылады да, көлеміжағынаншағынболады.

Өмірбаянныңекіншітүрі — мемуарлар, яғни акын, жазушылардың, өнер, қоғамқайраткерлерініңөзөмірінқоғамөміріменбайланыстырабаяндауы. Мұндайөмірбаяндаркөркемшығармағажақын, әдебитілмен, шебержазылғандығыменоқырмандытартадыжәнеолоқырмандыжекеадамөміріменғанаемес, қоғамдамуыментаныстырады. Мұндайшығармаларкайтілдеболмасынөтекөпжәнеқарасөзбен де, өлеңсөзбен де жазылғантүрікездеседі. Мысалы, Қ.Байсейітовтың “Құштаркөңіл”(1977) Ш. Жиенқүлованың «Өмірімменің - өнерім» (1983) кітаптарыөмірбаянның осы түрінежатады

Негізгі сөздік

өмірбаян                           - автобиография
ұлт                                - национальность
білім                              - образование
жоғары білім                   - высшее образование
орта білім                       - среднее образование
ата-ана                            - родители
мұғалім                            - учитель
үйленгенмін                      - женат
отбасы                             - семья
жұбай                              - супруг (супруга)
үйленбегенмін                 - не женат
ажырасқанмын              - разведен
әскери қызметке міндеттімін        - обязан к воинской службе
әскери қызмет                - воинская служба
қосымша мәліметтер   - дополнительные сведения
мекен-жай                        - адрес
туу                                - родиться
оқу                                - учиться
қызмет                             - должностъ
қызметкер                         - служащий
маман                              - специалист
мамандық                         - специальность
бөлім                              - отдел
беттеу                             - верстка
бірлестік                          - объединение
әкімшілік                         - администрация
тіркелім                           - прописка
тұрғылықты жер          - место жительства
оқу орны                           - учебное заведение
арнайы орта                     - средне-специальный
акционерлік                      - акционерный
коммерциялық                  - коммерческий
ұйымдастыру ісінің техникасы       - организационная техника
дүниеге келу, туу         - родиться
түсу                               - поступать
бітіру                             - закончить
бару                               - посещать, пойти, ходить
үйлену                            - жениться
тұрмысқа шығу          - выходить замуж
жұмыс істеу             - работать
ауысу                         - перейти
міндетті                   - обязан

1.Мәтін мен жұмыс (Топтасып жұмыс жасау,жұптасып жұмыс жасау)
2.Жеке адамға қатысты құжаттармен танысу.
3.Іс-қағаздарына қысқаша түсіндірме
4 .Бұйрық тілінде жиі кездесетін етістіктер
5.Ресми іс-қағаздарының этикасы
6.Термин туралы түсінік
7.Көнерген сөздерді іс-қағаздарына қолдану
8.Ресми іс-қағаздарының стилі
9.”Бизнес” және “Технолог” сөздерінің мағынасын ашу
10 . Электронды оқулық пен жұмыс<
11. Қорытындылау Сұрақ- жауап.

 Көрікті ой кескіні.

1-топ. «Мергендер» Гүл бейнесінде жасалған диаграммасын қорғайды.

1. Тіл-жайқалып өскен гүл.
2. Гүл-қуаныш сыйлайды.
3. Тіл-гүл-адамдар арасында ізгілік сыйлайды.
4. Гүл – көңілді нұрландырады.
2 топ. «Жалындар» Қыран құстың бейнесінде жасап келген диаграммасын қорғайды.

1. Құс – алысқа ұшады
2. Құс еркіндікті қалайды.
3. Құс – тіл егемендік белгісі.

V. Жүрек – мейірімділік ұясы

 Сабақты қорытындылау сұрақтары:
1. Өтініш туралы не білеміз?
2. Жеке адам өміріне байланысты қандай құжаттарды білесің?
3. Қатынас қағаздарының бөліктерін ата.
4. Түсініктеме қандай жағдайда жазылады?.
5. «Реквизит» дегеніміз не?
6. Ресіме іс қағаздары дегеніміз не?

Үйге:1.  Жеке адамға қатысты құжаттарды толтыру.
2.Жеке адам өміріне қатысты мәтінге “Эссе”құрастыру.
3. “Іс қағаздарының адам өміріне байланысы”тақырықа мәтін құрастыру.
Оқушылар білімін бағалау.

Сау болыңыздар! 

Ұқсас тақырыптар:

• МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ БІЛУ - ӨМІР ТАЛАБЫ.
• Арнайы пәндер оқытуда интерактивті техника мен технологияларды қолдану
• MS Word мәтіндік редакторы (колледж).
• Avto CAD -тағы массивтер, элементтеррді бұру.
• Қазақ тілі. Есімдіктерден өткенді қайталау.
• Сөздердің байланысу тәсілдері.
• Қазақ тілі 3-сынып. Етістік.
• Өзін - өзі тану. “Адамгершілік құндылық”.
• Спандияр Көбеев. «Қалың мал» романы
• Шәкәрім Құдайбердіұлы «Қалқаман-Мамыр» поэмасы. 8сынып