10 Август 2011 – 18:58 | 40 пікір

Құрметті ИНФОРМАТИКТЕР!
Cайтымыз сіздердің арқаларыңызда, аз уақытта Қазақстандағы ең танымал сайттардың біріне айналып келеді. Кейбір қазақ тілді сайттар өз контенттерін біздің сайтқа қарап өзгертіп қолданушыларын да көбейтті. Біздің үлгімізбен біршама жаңа сайттар ашылды. Соған қарағанда Информатик …

Толығырақ »
Информатика

Бәрі информатикаға байланысты

Педагогика

Тәлім-тәрбиеге байланысты материалдар

Басқа пәндер

Ұстаздар шығармашылығы

Оқушылар шығармашылығы

Басты бет » Информатика

Alь Farabï twralı (lat)

Опубликовал Мұқаметжан Жақаев в 14 Август 2011 – 22:16Пікір жоқ
Бұл мақала 659 рет оқылды, 1 рет бүгін

Alь Farabï twralı

Ädebïetpen awızşa şığarmalardan baska Qazaqstanda ğılımï bilimniñ damwı da keñ tarağan. Astronomïya, geografïya jäne basqa da jaratılıstanw ğılımdarı twralı köşpendilerdiñ bilimi orta ğasırlarda ğılımï trakatattar türinde keñ tarağan. Ökinşke oray sonıñ köp böligi bizge deyin jetken joq. Bizge Qazaqstannan şıqqan köptegen esimder belgili, biraq solardıñ işinde Abw Nasır Alь Farabïdiñ jöni bölek.Abw Nasır ïbn Mwxamed Tarxan ïbn Wzlag Alь-Farabï 870 jılı Otrar qalasında qıpşaqtıñ äskerï qolbasşısınıñ januyasında twılğan. Abw Nasır bala küninen ğılımğa üyir bolıp östi, onıñ baqıtına qaray sol zamanda Otırarda asa bay kitapxana bar edi. Alь Farabï parsı, grek tilderin üyerendi, osı tilde ğılımï traktattar oqïdı. Kämelettik jasqa tolğan soñ ol, oqwın jalğastırw üşin jetekşi ğılımï ortalıqtarğa baradı. Osı maqsatpen Şaş (Taşkent), Samarkantta, Ïsfaxanda,, Xamadan jäne tağı basqa köptegen qalalarda boladı. Sol zamandağı ğılım mmen mädenïettiñ damğın ortalıqtarınıñ biri Xalïfat astanası bagdart qalasında uzaqıraq boladı. Osı jerde öz bilimin tolık jetildiredi jäne köptegen körnekti ğalımdarmen tanısıp, olardıñ arasında jetekşi orınğa ïe boladı. Biraq bul jağday dinï-ğalımdardıñ köre almawşılığın twğızıp, olarmen közqarası jaraspağan Alь Farabï Bagadattı tastap Xorasanğa ketwge mäjbür boladı. Ömiriniñ aqırğı künderin Allepo jäne Damaskide ötkizdi.Alь-Farabï encïklopedïstь ğalım retinde ğılımnıñ barlıq salasına elewli eñbek siñirdi. Ol barlıq ğılımdı teorïyalıq (logïka, jaratılıstanw, matematïka) jine praktïkalıq (etïka, sayasat) dep ekige böledi. Onıñ qolınan mwzıka teorïyası, fïzïka, zañ, älewmet, astronomïya, medïcïna, logïka, fïlosofïya ğılımdarına arnalğan köptegen traktattar şıqtı. Arïstotelь oqwıların damıta jäne jalğastıra otırıp Alь Farabï közi tirisinde aq “Ekinşi ustaz” (Arïstotelden keyingi) degen ataq aladı. Arabïyanıñ orta ğasırdağı ğılımı osı Alь Farabïdiñ eñbekteri negizinde qalıptasadı jäne onıñ ıqpalımen Ïbn Rwşïd, Ïbn Sïna, Omar Xayam, Rodjer Bekon, Leonardo da Vïnçï jäne köptegen ğulamalardıñ közqarastarı qalıptasqan.

ABW NASIR AL-FARABI JENE ONIN ALEM FILIMNA KOSKAN YLESİ

Abw Nasır Mwxammed ïbn Mwxammed Farabï erte orta gasırdagı ulı gwlamalardın biri bolıp tabıladı. Ol kopjaktı okımıstı-encïklopedïstь jene şıgıs racïonalïzmin kalıptastırgandardın biri boldı. Osı sebepti ogan “Arïstotelden keyingi ekinşi ustaz!” degen qurmetti ataq berilgen. Äl Farabïdiñ, bir kezderi Orta Azïyanıñ etedegi mädenï ortalığı bolğan qala Otrarda twılğanı tarïxtan belgili. Äl Farabï osı Otrarda, öziniñ ana tili qıpşaq tilinde bastawış bilim aladı. Farabïdiñ eñbegi men äreket däwiri arab mädenïetiniñ damw däwirimen tüstas keldi. Älemniñ ataqtı oqımıstıları, fïlosoftarı, aqındarı, mwzıkanttarı, bağdatqa jïnaldı jäne onda ğılım akademïyası men wnïversïtet aşadı.Bağdat oqımıstılarınıñ arasında Ortalıq Azïya men Qazaqstannan şıqqandar qurmetti orındardı ïelendi. Solarmen birge Bağdatqa – bilimniñ barlıq salasınan; mwzıkadan bastap astronomïyağa deyin xabarı bar Farabï de keldi. Farabï til ğılımınıñ, kalegrafïyanıñ, lïngvïstïkanıñ, öleñ qurastırwdıñ, rïtorïkanıñ iri teoretïgi retinde tanıldı. Sawattı jazw, kallïgrafïya, öleñ jazwğ rïtorïkadan traktovkalar jazdı. Äbw Nasır al-Farabï – jan-jaqtı damığan mwzıkant äri kompazïtor, mänerlep orındawşı äri teoretïk, tarïxşı, mwzıkalıq aspaptardı jasawşı şeber boldı.Onıñ köptomdıq “Mwzıka twralı ülken traktat” degen şığarması köptegen tilderge awdarılğan. Farabï traktattarı bizdiñ zamanımızğa deyin asa joğarı bağalanadı. Farabï geometrïyanı barlıq jaratılıstıq-fïlosofïyalıq ğılımdardıñ negizi dep qaradı. Ul ïdeanı “Fïlosofïyanı meñgerwdiñ qajetti şarttarı” degen traktatında anıq keltirgen.Astronom jäne astrolog retinde Farabïdiñ bedeli joğarı boldı, ol bul ğılımdardı arïfmetïka, geometrïya, mwzıka sïyaqtı joğarı pedagogïkalıq ğılımdar kategogrïyasına jatqızdı. Fïzïka men jalpı jaratılıstanwdan jazğan Farabï eñbekteri belgili. Jalpı fïzïkalıq jäne jaratılıs qubılıstarın zerttewde ol eksperïmentter jasaw qajettiligin atap körsetedi.Farabï tamaşa däriger retinde de belgili. Därigerlik qızımetine baylanıstı Farabï, sol zamandağı basqa da därigerler sïyaqtı, alxïmïyamen, botanïkamen, mïnerologïyamen aynalısadı. Ğılımnıñ bul salalarınıñ bäri jaratılıstanw quramına kiretin. Farabï geografïyağa köp köñil böldi. Sayaxatşı retinde ol, Qazaqstan men Ortalıq Azïyanıñ, Tayaw Şığıstıñ, Afrïkanıñ köptegen ğılımï jäne mädenï ortalıqtarında boldı. Onıñ Otrarda, Talas, Şaş, Samarxant, Bwxara, Xïva, Kabwl, Bağdat, Damask qalalarında bolğanı qujat türinde belgili. Barlıq elder men qalalarda, Farabï jaratılıs zerttewşisi, geograf jäne astrornom retinde aymaqtı oqıp üyrendi, orınnıñ koordïnataların anıqtadı t.b. Jarataılsıtanwğa Farabï bastı män berdi. Ol, “qanday da bir pedagogïkalıq ğılımğa qarağanda, tabïğat twralı ğılım äldeqayda bay jäne keñ kölemdi bolıp keledi” dep jazdı. Öziniñ basqa bir eñbeginde “fïlosofïyanı oqıp üyrenwden burın tabïğat twralı ğılımdı ïgerw kerek, öytkeni bul ğılım adamğa barınşa jaqın, mänderi anıq jäne oğan tüsinikti ğılım salası” dep jazadı.Fïlosofïya salasında Farabï öz zamanındağı teñdesi joq tulğa sanaldı. Onıñ negizgi közqarası – racïonalьdıq. Onıñ fïlosofïyalıq eñbekterinde Arïstotelь, Platon jäne basqa ertedegi danışpandardıñ fïlosofïyalıq eñbekterine komentarïyler jazwğa köp orın berilgen. Farabïdiñ tamaşa, öte bağalı eñbegi “Danalıqtıñ marjandarı” degen traktatı 1000 jıldan beri Şığıs wnïversïtetteriniñ oqwlıq quralı bolıp keledi.Farabï eñbekteri Evropanıñ Qayta örlewinde ülken rol atqardı. Bekon, L. Da Vïnçï, Kopernïk, kepler, Leybnïc sïyaqtı oqımıstılar öz jetistikteri üşin Farabïge qarızdar. Bükil örkenïettiñ jan dünïesin damw bağıtındağı onıñ bilimin bağalaw oñay emes.

ABW NASIR AL-FARABDYN INDIADA BOLGAN OKIGASY

Don Robercon

Al-Farabï (bizdiñ zamanımızdıñ 870-950 jıldarı) Twrkistannan (Qazirgi Qazaqstannıñ Şımkent oblsında. avt.) şıqqan ülken fïlosof äri mwzıkant boldı. Ol Kanwn (ang. Quanun) degen mwzıkalıq aspap oylap tapqan. Ol älemniñ köptegen elderine sayaqattağan. Eşkim tanımaw üşin betine betperde (maska) kïip aladı eken. Ïndïyada jürgen bir küni ol Korol armïyasınıñ formasın kïip alıp, jäy adam retinde Ïndïyadağı eñ ataqtı adam Korol Swffwdïnniñ ülken sotı ötetin bölmege kiredi. Korolь öziniñ koroldarğa arnalğan bölmesinen qarapayım adamdı körip tañ qaladı da, ol ne istep jürgen adam dep bilgisi keledi.

-Siz qayda bolwğs tïistisiz? – dedi korolь

-Men ana siz otırğan taqta otırwğa tïistimin. –dep jawap beredi. Söytip taqtıñ qasına barıp, onıñ bir şetine otıradı. Otırğan soñ birtindep koroldı ığıstıra bastaydı. Korol qattı aşwlandı da, küzetşilerdiñ birin şaqırıp, oğan özge bir tüsiniksiz tilde bir närselerdi söyleydi. Ol tüsinkiz tilde “Mına adamnıñ esi twra emes bolw kerek nemese kisinini tañdandıratın ğajap adam şığar. Men birneşe suraqtar qoyıp, qanday adam ekenin bileyin” deydi.

Korolь suraq qoyu üşin Al Farabïge burıla berip edi; biraq awzın aşqanşa Al Farabï korolь söylegen tüsiniksiz tilde bılay deydi; “Korolь siz nege mazasızdanasız?” Osı mezetten bastap korolь men Fl Farabï birneşe sağat boyı üzdiksiz fïlosofïyalıq talasqa tüsedi. Koroldıñ keltirgen argwmentterine nükte-ütirine şeyin dälelmen nemese qarsı dälelmen jawap berip otıradı. Bul debatqa Ïndïyanıñ eñ ataqtıdegen fïlosof-şeşenderi qatısadı. Olardıñ bäri Al Farabïdi sürindire almay, talasta jeñilis tabadı. Aqırında korolь jeñilisin şın jürekten moyındap, Al Farabïge, ne qalaysıñ, surağanıñdı ülken rïzalıqpen berem deydi. Al Farabï mağan eşteme kerek emes dp jawap beredi. Sodan soñ korolь onı qurmetti qonaq etip, älemdegi eñ mıqtı degen mwzıkanttardı jïnap, olarğa qonaqtıñ qurmetine mwzıka oyınñdar dep buyıradı. Mwzıkanttar oynap jatqanda, Al Farabï olrdı toqtatıp, aspaptarınıñ qulaq küyin basqaşa keltirip beredi. Sodan mwzıkanı qayta oynap şığwdı suraydı. Bul jağday jïi qaytalanadı. Aqırı bolmağan soñ korolь öz mwzıkanttarın qwıp jiberedi. Odan soñ korol Farabïge; sen meniñ mwzıkanttarımdı jaqtırmadıñ, endi öziñniñ olardan artıq ekeniñdi dälelde- deydi.

Al-Farabï qalatasınan kişkentay üş şek aldı da onı kerip joğarı, şat-şadıman melodïyangı qoyıp oynay bastadı. Mwızkanıñ är qayırmasında zaldağılar, korolda bar işinde dw külip jiberip otıradı. Mwzıka tıñdaw jalğasa beredi de tıñdap otırğandar, korol da arı-beri domalap eriksiz küle bastaydı. Kenet, Al Farabï kilt toqtaydı da, bayaw, müñlı äwen oynay bastağanda tıñdap otırğandar biri orındıqta, biri otırğan jerinde Farabïden basqası, şetinen tätti uyqığa ketedi. Osı kezde Al Farabï bölmeden jäylap şığıp ketedi. Sodan keyin ol jerdin onı eşkim körmepti. Korol oyanğannan keyin qanşa izdetsede tappaptı.

 

Ұқсас тақырыптар:

Оставьте комментарий

Добавьте комментарий ниже или обратную ссылку со своего сайта. Вы можете также подписаться на эти комментарии по RSS.

Всего хорошего. Не мусорите. Будьте в топе. Не спамьте.

Вы можете использовать коды HTML:
<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>

На сайте используются Gravatar. Чтобы его получить зарегистрируйтесь Gravatar.